Kadınların Mahremsiz Yolculuk Yapmalarının Hükmü

Ebû Hureyre (radıyallahu anh)’ın rivayetine göre Rasulullah ﷺ şöyle buyurmuştur: “Allah’a ve ahiret gününe iman eden bir kadına, yanında mahremi bulunmaksızın bir gün ve gecelik yolu aşması helal olmaz.”[1]

Ebû Hureyre (radıyallahu anh)

Ebû Hureyre (radıyallahu anh)’ın hayatını ve diğer rivayetlerini buraya tıklayarak okuyabilirsiniz.

Sefer Nedir?

Üzerine fıkhi hükümler bina edilen sefer, deve kervanıyla beraber normal yürüyüşle üç gün ve üç gecelik bir mesafeyi kastederek seyahat etmektir.[2] Bu mesafenin iki günlük yol ve bir günlük yol olduğuna dair rivayetler de bulunmaktadır. Ancak Hanefi mezhebinde tercih edilen üç gün ve üç gecelik mesafedir.

Gece – gündüz süreleri, kervanda bulunan insanların durumları ve yürünen yolun keyfiyeti gibi değişkenlere bağlı olarak üç gün ve üç gecelik yolun miktarı hususunda ihtilaf edilmiştir. Bu mesafe Hanefi meşayıhı tarafından günümüzde kullanılan ölçü birimiyle ortalama 90 kilometreye tekabül edecek şekilde tespit edilmiştir.[3] Bu mesafenin tespiti hususunda konuyla alakalı diğer rivayetlerle beraber ortalama insan yürüyüşü temel alınmıştır. Rivayetlerde geçen “geceleri” ifadesi, gece-gündüz durmadan yürümeyi ifade etmez zira gece, istirahat vaktidir. Buna göre bir günlük süreçte gece istirahati ve gündüz molaları çıkıldığında 8 – 10 saatlik bir yürüyüşün mümkün olduğu söylenebilir. Bu da fıkıh kitaplarında beyan edildiği gibi yaklaşık olarak günlük 30 kilometreye tekabül etmektedir.

Seferi mesafenin illeti, oruç tutmama ruhsatı ve namazların kısaltılması meselesinde de, mahremsiz seyahatin yasaklığı meselesinde de bizzat seferi mesafenin kendisidir. Asrımızda yapılan güvenlik ve zorluk gibi illetler fıkhi açıdan bir hüküm ifade etmez. Yani hiçbir güvenlik tehdidinin bulunmadığı bir ortamda da seferi mesafeyi aşmak seferdir; özel uçakla gidilip hiçbir zorluk bulunmadığı düşünülen bir ortamda da seferi mesafeyi aşmak seferdir.

Mahrem Kimdir? Kimler Mahrem Sayılır?

Mahrem tabiri ile kastedilen, bir kadın için nikâhın ebediyen haram olduğu kimselerdir.[4] Bunlar da baba, oğul, kardeş, yeğen, torun, dede gibi akrabalardır.

Kadınların Mahremsiz Yolculuk Yapmalarının Hükmü

Efendimiz ﷺ şerhi sadedinde bulunduğumuz bu hadis-i şerifte ve benzer rivayetlerde kadınların yanlarında mahremleri bulunmaksızın seferi mesafeyi aşmalarının helal olmadığını açıkça beyan etmiştir. Bu rivayetlerden bazıları şunlardır:

Ebû Hureyre (radıyallahu anh)’ın rivayetine göre Rasulullah ﷺ şöyle buyurmuştur: “Allah’a ve ahiret gününe iman eden bir kadına, yanında mahremi bulunmaksızın bir gün ve gecelik yolu aşması helal olmaz.”[5]

Ebû Said el-Hudrî (radıyallahu anh) anlatıyor: Rasulullah ﷺ’den beni şaşırtan ve hoşuma giden dört söz işittim: “Kadın, yanında kocası yahut bir mahremi bulunmaksızın iki günlük mesafeye gidemez.”[6]

Ebû Hureyre (radıyallahu anh)’ın rivayetine göre Rasulullah ﷺ şöyle buyurmuştur: “Bir kadına yanında mahremi bulunmaksızın üç günlük yola gitmesi helal olmaz.”[7]

Ebû Said el-Hudrî (radıyallahu anh)’ın rivayetine göre Rasulullah ﷺ şöyle buyurmuştur: “Allah’a ve ahiret gününe iman eden bir kadına, yanında babası, oğlu, kocası, kardeşi ya da başka bir mahremi bulunmaksızın üç gün ve gecelik yolu aşması helal olmaz.”[8]

Peygamber ﷺ’in aşılması helal olmayan sefer mesafesini bir, iki ve üç gün olarak sınırlandırması hususunda çeşitli yorumlar yapılmıştır. Bir günlük mesafe, bir kadın için mahremsiz gitmesi uygun olmayan mesafe; iki günlük mesafe kerahetten hâlî olmayan mesafe ve üç günlük mesafe ise kesinlikle caiz olmayan mesafe olarak beyan edilmiştir.[9] Bu hadis-i şeriflerin birbirlerini nesh etme ihtimallerinin bulunduğu ancak her halükarda üç günlük yola gitmenin kesinlikle caiz olmadığı da özellikle Hanefî kaynaklarında zikredilmektedir.[10]

Kadınlar Mahremsiz Olarak Hacca Gidebilirler Mi?

Dört mezhep içerisinde kadınların üç günlük yolu mahremsiz olarak seyahatleri hususunda ihtilafa medar olan tek konu hac ibadetidir.[11] Hanefi mezhebine göre kadınların mahremsiz olarak hacca gitmeleri caiz değildir ve mahremi bulunmayan kadına hac farz olmaz.[12] Şafi mezhebine göreyse bir kadın yol emniyeti varsa güvenilir kadınlarla beraber hacca gidebilir.[13]

Herhangi Bir Güvenlik Tehdidinin Bulunmadığı Günümüzde Kadınlar Mahremsiz Seyahat Edebilirler Mi?

Geride de beyan ettiğimiz üzere seferi mesafeyi aşmanın helal olmamasının sebebinin güvenlik olduğu insanların yorumudur ve fıkhi açıdan bir hüküm ifade etmez. Zira Peygamber ﷺ’in bu hükmü sırf güvenlik endişesiyle koyduğuna dair bir delil yoktur. Üstelik günümüzde güvenlik tehdidinin bulunmaması da üzerine hüküm bina edilebilecek bir hakikat değildir. Zira parçalanıp bavullarda taşınan, varillerde yakılıp sonra gömülen kadın haberleri Asr-ı Saadet’e değil, günümüze aittir. İslam dini hususundaki bu yorumların tamamı, toplumda yaşanılan dini, kitaplarda anlatılan dine uydurma çabalarının bir neticesidir. Hâlbuki Müslümana yakışan, kitaplarda anlatılan dini hayata tatbik etmektir.

Suistimal Edilen Bir Rivayet: Adiyy b. Hâtim Rivayeti

Peygamber ﷺ Adiyy b. Hâtim (radıyallahu anh)’a, şayet ömrü uzun olursa bir kadının Irak’ta bulunan Hire isimli şehirden çıkıp, Allah ﷻ’den başkasından korkmaksızın Kâbe’ye gelip tavaf yapabileceğini ifade buyurmuştur. Bununla beraber gelecekte gerçekleşecek birtakım olayları da kendisine haber vermiştir. Bu rivayeti aktaran Adiyy (radıyallahu anh) kendisinin bir kadının hac için Hire’den Kâbe’ye geldiğini gördüğünü söylemiştir.[14]

Günümüzde bu rivayet esas alınarak güvenlik zafiyetinin bulunmadığı, bu sebeple kadınlar hakkında seferde mahrem şartının kalktığına dair yapılan yorumlar, bir usule dayanmayan batıl yorumlardır. Zira hadis-i şerifte ifade edilen konu, kadınların seyahatlerindeki mahrem şartı değil gelecekte devlet otoritesinin ve güvenliğin artacağıdır. Aynı zamanda böyle bir güven ortamında bile seyahat, hac seyahati olarak kayıtlanmıştır. Dolayısıyla böyle bir rivayeti kadınların seyahatlerindeki mahrem şartı hususunda ifade edilmiş gibi lanse edip, bir de üzerine hac seyahati kaydını atlayarak teşmil etmek, rivayete, ihtiyaç duyulan hükmü söyletmeye çalışmaktır. Bunun da, Hz. Peygamber ﷺ’in söylemediğini, söylemiş gibi göstermek olduğu izahtan varestedir.

[1] Buhârî, (1088).

[2] Merginânî, el-Hidâye, Mektebetü’l-Büşrâ, I/360.

[3] Diyanet İlmihali, I/324.

[4] el-Hidâye, II/156.

[5] Buhârî, (1088).

[6] Buhârî, (1197).

[7] Müslim, (1339).

[8] Müslim, (1340).

[9] Aliyyü’l-Kârî, Mirkâtü’l-Mefâtîh, Dâru’l-Fikr, 2002, V/1744.

[10] Tahâvî, Şerh-u Maânî’l-Âsâr, Âlemü’l-Kütüb, 1994, II/113.

[11] Mirkâtü’l-Mefâtîh, V/1744.

[12] el-Hidâye, II/156.

[13] Şirbînî, Muğni’l-Muhtâc, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994, II/216-217.

[14] Buhârî, (3595).